Cách trồng sâm Ngọc Linh: Hé lộ quy trình tự nhiên khắt khe đến khó tin

Cách trồng sâm Ngọc Linh là một trong những kỹ thuật nông - lâm kết hợp phức tạp và khắt khe nhất hiện nay. Lý do không chỉ nằm ở giá trị kinh tế cao, mà còn bởi cây sâm Ngọc Linh là loài dược liệu đặc hữu, chỉ mọc tự nhiên ở một số vùng núi cao thuộc dãy Ngọc Linh, nơi rừng còn nguyên sinh, khí hậu lạnh ẩm quanh năm.

Đây là loại sâm được khoa học công nhận chứa hơn 80 hợp chất saponin, trong đó có hoạt chất MR2 - một dạng saponin quý chỉ xuất hiện ở sâm Ngọc Linh Việt Nam, không có ở bất kỳ loại sâm nào khác trên thế giới. Cũng chính vì đặc điểm sinh học này, sâm không thể trồng ở vùng đất thấp, đất canh tác hoặc nơi đã bị tác động bởi hóa chất.

Người trồng phải đưa giống sâm vào sống cùng với rừng, dưới tán cây rậm rạp, ở độ cao trên 1.500 mét, đất giàu mùn, ẩm quanh năm. Thay vì chủ động tạo môi trường cho cây, họ phải “bắt chước” thiên nhiên, giữ nguyên hệ sinh thái để cây tự thích nghi. Mỗi bước đều phải thận trọng, từ chọn hạt giống đến trồng, che phủ, theo dõi và chăm sóc trong suốt nhiều năm liền. Đó chính là bản chất của cách trồng sâm Ngọc Linh theo hướng gần với tự nhiên nhất.

Điều kiện tự nhiên nghiêm ngặt để trồng được sâm

Để trồng được sâm Ngọc Linh, vùng đất phải hội đủ nhiều yếu tố tự nhiên đặc biệt:

• Nhiệt độ: Trung bình trong năm dao động từ 14 đến 18°C. Nhiệt độ thấp nhất khoảng 8°C, cao nhất không vượt quá 25°C.
• Độ ẩm: Luôn duy trì ở mức cao, từ 85 đến 90% suốt cả năm. Các tháng mùa khô từ tháng 3 đến tháng 7 vẫn có mưa đều.
• Lượng mưa: Trung bình từ 2.800 đến 3.400 mm mỗi năm, giúp đất luôn giữ được độ ẩm ổn định.
• Độ cao: Vùng đất phải cao từ 1.500 mét trở lên. Những nơi lý tưởng thường nằm ở độ cao 1.800 mét.
• Rừng bao phủ: Khu vực trồng phải nằm dưới tán rừng tự nhiên, có độ che phủ từ 70 đến 90%, giàu mùn, tơi xốp và chưa bị tác động mạnh từ con người.

Chuẩn bị giống và cây con đúng tiêu chuẩn

Lựa chọn giống

Sâm Ngọc Linh được nhân giống bằng hai cách: gieo hạt hoặc trồng bằng đầu mầm. Dù chọn cách nào, cây giống phải được chọn kỹ, không sâu bệnh, không dập rễ, có đặc điểm điển hình của giống sâm chuẩn.

• Với cây từ hạt: phải từ 4 năm tuổi trở lên.
• Với cây từ đầu mầm: cần đạt từ 2 năm tuổi trở lên.

Tốt nhất nên chọn cây đã có thời gian phát triển ổn định trong vườn ươm, đủ sức chống chịu khi đưa ra rừng.

Thời vụ trồng sâm

Theo kinh nghiệm từ người trồng lâu năm, cách trồng sâm Ngọc Linh có thể linh hoạt về thời gian, cây có thể trồng quanh năm, trừ mùa mưa lớn (tháng 10 đến 12). Phổ biến nhất là vụ chính từ tháng 7 đến tháng 9 khi cây giống đạt 1 năm tuổi. Ngoài ra, có thể trồng vào tháng 3 đến 5 với cây giống lớn hơn. Tuyệt đối tránh trồng vào ngày nắng gắt hoặc mưa to.

Quy trình trồng - chăm sóc sâm Ngọc Linh 

Trong cách trồng sâm Ngọc Linh theo hướng bền vững, việc thiết kế vườn sâm đòi hỏi sự tối giản trong can thiệp, càng giữ được rừng nguyên trạng càng tốt.

Thiết kế vườn sâm

• Không chặt cây rừng, không phát dọn ồ ạt, chỉ dọn dây leo và bụi rậm nhẹ nhàng.
• Giữ nguyên địa hình: không đánh luống, không dọn đá, gốc cây hay cây gỗ mục. Chỉ thu gom lá rụng để ủ thành phân hữu cơ.
• Thiết kế theo băng đồng mức, xen kẽ giữa các khoảng chừa rừng và băng trồng, mỗi băng rộng 8 đến 10 mét.
• Giữ nguyên phần đỉnh đồi và băng chừa, tuyệt đối không được tác động.

Mật độ và cách trồng

• Mật độ trồng khoảng 20.000 đến 25.000 cây mỗi hecta.
• Khoảng cách hàng cách hàng 40 đến 45 cm, cây cách cây 30 đến 35 cm.
• Dùng cuốc nhỏ đào hố sâu 6 đến 8 cm, đường kính 8 đến 10 cm, trồng cây con hoặc đầu mầm theo phương thẳng đứng.
• Sau khi trồng, phủ lá khô lên gốc để giữ ẩm và tạo lớp mùn sau này.

Chăm sóc và theo dõi cây sâm trong nhiều năm liền

Sâm Ngọc Linh sinh trưởng chậm. Phải mất ít nhất 6 năm mới có thể bắt đầu thu hoạch. Trong suốt thời gian đó, người trồng phải chăm sóc cẩn thận, thường xuyên theo dõi tình trạng cây:

• Năm đầu tiên: Trồng dặm cây chết, giữ đất luôn ẩm nhưng không đọng nước.
• Phát dọn cỏ nhẹ nhàng: Chỉ dọn xung quanh gốc sâm. Không cắt cỏ khi cây đang ngủ đông để tránh xói mòn đất.
• Bón mùn bổ sung: Dùng lá khô, mùn rừng đã xử lý để bón vào gốc cây.
• Chống sâu bệnh thủ công: Dùng bẫy lồng, lưới ngăn chuột, nhổ bỏ cây bị bệnh, cắt lá hỏng... không dùng hóa chất.

Đây là mô hình nông nghiệp đặc biệt: không phá rừng, mà sống cùng rừng giúp gìn giữ sinh thái để bảo tồn dược liệu quý.

Vì sao phải trồng theo cách tự nhiên mới có hiệu quả?

Sâm Ngọc Linh chỉ phát huy dược tính khi được trồng đúng điều kiện thổ nhưỡng, độ cao, khí hậu và độ che phủ rừng. Nếu trồng công nghiệp, cây có thể sống nhưng chất lượng kém, không có hoạt chất quý như MR2.

Cách trồng tự nhiên không chỉ cho ra sâm tốt, mà còn giúp bảo vệ môi trường sống gốc. Mỗi củ sâm là kết quả của cả một hệ sinh thái lành mạnh.

Tại huyện Nam Trà My (Quảng Nam) - vùng lõi của dãy Ngọc Linh, Công ty TNHH Triết Minh (TRIMICO) là một trong những đơn vị tiên phong trồng sâm Ngọc Linh theo phương pháp chuẩn hữu cơ, đảm bảo yếu tố bền vững và gần gũi với tự nhiên.

Vườn sâm của TRIMICO được đặt ở độ cao từ 1.800 mét trở lên - đây là độ cao mà sâm Ngọc Linh hoang dã phát triển tốt nhất. Toàn bộ cây được trồng dưới tán rừng già, sử dụng mùn lá rừng tự nhiên, không can thiệp hóa chất, không dùng thuốc bảo vệ thực vật hay phân bón vô cơ.

Đặc biệt, mỗi cây sâm đều được đánh số riêng, giúp đội ngũ kỹ thuật theo dõi sát từng giai đoạn sinh trưởng - từ khi mới trồng đến lúc thu hoạch. Nhờ vậy, chất lượng củ sâm được kiểm soát kỹ lưỡng, giữ trọn hàm lượng hoạt chất quý như sâm mọc tự nhiên trong rừng.

TRIMICO không chỉ trồng sâm mà còn gìn giữ rừng, bảo tồn giống sâm gốc và phát triển theo hướng khép kín: từ “Rừng trồng - Khai thác - Sản xuất - Phân phối” các sản phẩm chăm sóc sức khỏe từ sâm Ngọc Linh.

Quy trình trồng sâm Ngọc Linh là sự kết hợp giữa khoa học, kỹ thuật và hiểu biết sâu sắc về rừng. Đây không chỉ là nông nghiệp, mà còn là bảo tồn giống loài, môi trường và tri thức truyền thống.

Mỗi gốc sâm là thành quả của năm tháng chăm sóc tỉ mỉ, trong điều kiện thiên nhiên nghiêm ngặt. Bởi vậy, giá trị của sâm không nằm ở số lượng, mà ở chất lượng và câu chuyện đằng sau nó.