Bí mật về sâm Ngọc Linh tươi: Vì sao được gọi là “Quốc bảo” Việt Nam?

Sâm Ngọc Linh tươi là một trong những loại sâm quý hiếm bậc nhất trên thế giới, chỉ mọc tự nhiên và được trồng ở vùng núi Ngọc Linh, nơi có độ cao trên 1.500m thuộc địa phận Quảng Nam và Kon Tum. Đây là loài sâm đặc hữu của Việt Nam, được các nhà khoa học phát hiện vào năm 1973, với tên khoa học là Panax vietnamensis. Điểm khác biệt lớn nhất của sâm Ngọc Linh tươi so với nhiều loại sâm khác nằm ở hàm lượng dưỡng chất vượt trội.

Khác với sâm khô đã qua chế biến, sâm Ngọc Linh tươi giữ nguyên hương vị, độ mọng nước và cấu trúc dược chất tự nhiên. Khi còn tươi, củ sâm có mùi thơm dịu, vị đắng ban đầu nhưng nhanh chóng chuyển sang ngọt hậu. 

Chính nhờ điều kiện thổ nhưỡng giàu mùn, nguồn nước trong lành và khí hậu mát lạnh quanh năm của dãy Ngọc Linh, cây sâm đã tích lũy hơn 80 loại saponin quý - nhiều gấp đôi nhân sâm Hàn Quốc và vượt trội so với sâm Mỹ. Ngoài ra, trong sâm còn chứa các loại acid amin, khoáng chất vi lượng và nhiều hợp chất hiếm chỉ tìm thấy ở loài sâm này.

Sự kết hợp giữa môi trường tự nhiên khắt khe và quá trình sinh trưởng chậm rãi đã tạo nên giá trị đặc biệt của sâm Ngọc Linh tươi. Không chỉ mang ý nghĩa y học, sâm còn được ví như là “Quốc bảo” của Việt Nam, đại diện cho sự tinh túy mà thiên nhiên ban tặng cho vùng đất đại ngàn.

Đặc điểm của sâm Ngọc Linh tươi

Để nhận biết sâm Ngọc Linh tươi thật, người tiêu dùng có thể dựa vào nhiều chi tiết từ củ, rễ, thân, lá cho đến hoa và quả. Đây là những đặc trưng giúp phân biệt sâm Ngọc Linh với các loại sâm khác hoặc hàng giả thường xuất hiện trên thị trường.

Củ và rễ sâm

Củ sâm Ngọc Linh tươi có hình dáng mảnh, kích thước thường nhỏ nhưng chắc thịt. Vỏ củ mịn, có nhiều nếp nhăn chạy dọc, tạo cảm giác “già dặn” dù củ không to như sâm Hàn Quốc. Một đặc điểm dễ thấy là rễ mọc thành chùm, phân nhánh nhiều và có các đốt sần trông giống như mắt tre. Khi cắt ngang, phần thịt bên trong có màu vàng nhạt, đôi khi có màu tím và tỏa mùi thơm dịu, đặc trưng. Nếu ngậm trực tiếp, vị ban đầu hơi đắng nhưng sau đó ngọt hậu lan tỏa nơi cuống họng.

Lá sâm

Lá của cây sâm Ngọc Linh mọc vòng quanh thân, mỗi vòng thường có từ 3 đến 5 hoặc 7 lá chét, xếp đối xứng. Lá có hình bầu dục thuôn dài, mép lá có răng cưa nhỏ, gân lá rõ ràng. Khi già thì ngả vàng rồi rụng vào cuối năm. Đây là đặc điểm rất quan trọng, vì nhiều loại cây giả thường không có cấu trúc lá mọc vòng như vậy.

Hoa sâm

Sâm Ngọc Linh thường ra hoa vào khoảng tháng 5 - 6. Hoa nhỏ, màu trắng ngà hoặc xanh nhạt, mọc thành tán tròn trên đỉnh thân. Dù không lớn nhưng đây là giai đoạn quan trọng, bởi hoa khỏe thì quả mới chắc hạt và cây mới duy trì được giống.

Quả và hạt

Từ tháng 7 - 8, hoa kết thành quả. Quả sâm khi chín có màu đỏ tươi nổi bật, hình bầu dục nhỏ, thường chỉ chứa 1 - 2 hạt. Đây là bộ phận giúp tái tạo giống, được người trồng gìn giữ kỹ lưỡng. Quả đỏ mọng trên nền lá xanh thẫm chính là hình ảnh đặc trưng khi nhắc đến vùng sâm Ngọc Linh.

Nhờ những đặc điểm riêng biệt về củ, rễ, lá, hoa và quả, người tiêu dùng có thể phân biệt sâm Ngọc Linh tươi thật với nhiều loại sâm khác hoặc hàng giả.

Công dụng của sâm Ngọc Linh tươi

Sâm Ngọc Linh không phải đến năm 1973 mới được biết đến, mà đã từ lâu được đồng bào dân tộc thiểu số ở vùng Trung Trung Bộ sử dụng trong các bài thuốc dân gian. Họ dùng củ sâm để cầm máu, trị vết thương, làm thuốc bổ, giảm sốt rét, đau bụng hay phù thũng. Năm 1973 chỉ là cột mốc khi giới y học chính thức phát hiện và bắt đầu nghiên cứu loại sâm đặc hữu này.

Các nghiên cứu dược lý thực nghiệm đã chứng minh sâm Ngọc Linh có nhiều tác dụng sinh học quý giá: chống stress thể chất và tinh thần, hỗ trợ giảm trầm cảm, tăng cường hệ miễn dịch, chống oxy hóa, làm chậm quá trình lão hóa, bảo vệ tế bào gan và hỗ trợ phòng chống một số bệnh lý.

Ở góc độ lâm sàng, những thử nghiệm sử dụng sâm Ngọc Linh trên bệnh nhân cũng cho kết quả khả quan. Người dùng có cải thiện rõ về ăn uống, giấc ngủ, cân nặng, thị lực, hoạt động trí tuệ và thể lực. Ngoài ra, sức đề kháng được tăng cường, tình trạng suy nhược thần kinh và suy nhược sinh dục được cải thiện, huyết áp ở người bị huyết áp thấp được nâng lên mức ổn định hơn.

Dược sĩ Đào Kim Long - người phát hiện sâm Ngọc Linh năm 1973 - từng nhận định loại sâm này có tác dụng nổi bật như phục hồi thể trạng, tăng lực, kháng độc tố gây hại tế bào, kéo dài tuổi thọ tế bào và hỗ trợ sự hình thành tế bào mới.

Theo PGS.TS Nguyễn Thời Nhâm - người có công thẩm định giá trị sâm Ngọc Linh tại Ba Lan năm 1976 - loại sâm này còn cho thấy một số tác dụng khác biệt so với sâm Triều Tiên và sâm Trung Quốc. Cụ thể, sâm Ngọc Linh thể hiện khả năng kháng khuẩn, chống trầm cảm, giảm lo âu, chống oxy hóa và có sự hiệp lực tốt khi dùng cùng thuốc kháng sinh hoặc thuốc trị tiểu đường.

Cách sử dụng sâm Ngọc Linh tươi

Bảo quản và dùng trực tiếp

Sâm Ngọc Linh tươi sau khi thu hoạch có thể dùng ngay. Người dùng thường cắt lát mỏng để nhai hoặc pha với nước ấm. Để bảo quản lâu hơn, nên chia củ sâm thành từng phần nhỏ, cho vào ngăn đông tủ lạnh. Mỗi lần sử dụng chỉ lấy ra một lượng vừa đủ, vừa giữ được chất lượng, vừa tránh lãng phí.

Ngâm mật ong

Đây là cách phổ biến để bảo quản và sử dụng sâm Ngọc Linh tươi. Củ sâm cần được rửa sạch, thái lát mỏng, sau đó phơi nhẹ dưới nắng 1 - 2 giờ hoặc sấy mát để giảm bớt lượng nước. 

Tiếp theo, cho sâm vào hũ thủy tinh hoặc hũ sứ, đổ mật ong nguyên chất sao cho ngập hoàn toàn. Tỷ lệ thường được áp dụng là 1 phần sâm với 4 phần mật ong. 

Hũ cần đậy kín và bảo quản trong tủ lạnh. Sâm có thể dùng ngay, nhưng nếu muốn giảm vị đắng thì nên đợi khoảng 15 ngày. Để thuận tiện, người dùng nên chia sâm thành nhiều hũ nhỏ, vừa dễ lấy, vừa hạn chế nguy cơ hư hỏng.

Ngâm rượu

Một cách khác là ngâm rượu. Sau khi rửa sạch và để ráo, củ sâm được cho vào bình thủy tinh trong suốt, sau đó đổ rượu ngon ngập sâm. Tỷ lệ tham khảo là 100g sâm tươi với 3 - 5 lít rượu. 

Bình ngâm cần đặt ở nơi khô ráo, thoáng mát, tránh ánh sáng trực tiếp. Rượu sâm có thể uống sau 2 - 3 tháng, nhưng nếu ngâm lâu từ 6 - 24 tháng thì hương vị sẽ đậm và thơm hơn.

Sâm Ngọc Linh tươi không chỉ là đặc sản của Việt Nam mà còn là niềm tự hào quốc gia. Việc sử dụng sâm tươi mang lại hiệu quả nhanh, giữ nguyên hương vị tự nhiên. So với sâm khô hay sâm nhập khẩu, loại sâm này có hàm lượng dưỡng chất vượt trội và phù hợp thể trạng người Việt. Chính sự khác biệt này khiến sâm Ngọc Linh tươi ngày càng được ưa chuộng.